କମଳଲୋଚନ ଚଉତିଶା

ଶ୍ରୀ ବଳରାମ ଦାସ

(କବିଙ୍କ ‘କମଳଲୋଚନ ଜଣାଣ ଚଉତିଶା’ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଲୋକପ୍ରିୟ ଚଉତିଶା । ଶହ ଶହ ବର୍ଷ ଧରି ଓଡ଼ିଶାର ପୁରପଲ୍ଲୀରେ ବେଶ୍ ଆଦୃତ । ସରଳ ଭାଷା, ମନୋହର ଶୈଳୀ ଚଉତିଶାକୁ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ମଣ୍ଡିତ କରିଛି । କ୍ଷୁଦ୍ର ହେଲେ ହେଁ ଚମତ୍କାର ଓ ମନୋମୁଗ୍‍କର ହୋଇଛି । ଉକ୍ତ ଚଉତିଶାରେ କବିଙ୍କ ଭକ୍ତି ପ୍ରାଣତା ଫୁଟି ଉଠିଛି ।)

ଭାବାର୍ଥ- (୧-୧୦) କବି ଜଗତର ନାଥ ଜଗନ୍ନାଥ କମଳ ଲୋଚନ ଶ୍ରୀହରିଙ୍କୁ ଭକ୍ତି ନିବେଦନ ଜଣାଇ ଗାଇଛନ୍ତି- ହେ ପ୍ରଭୁ କମଳ ଲୋଚନ ଶ୍ରୀହରି, ଶଙ୍ଖ ଚକ୍ର ଧାରୀ । ଗରୁଡ଼ବାହନ ତୁମରି, ସର୍ବଦା ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ସରସ୍ୱତୀ ତୁମ ପାଦ ତଳେ ଖଟୁଛନ୍ତି । ହେ ଗରୁଡ଼ ଆସୀନ ମୁରାରୀ ! ତୁମରି ମହିମା ଅସୀମ । ଗୋପରେ ବାଛୁରୀ ରଖିଲ ! ତୁମେ ସୁନ୍ଦର, କଳେବର ତୁମର ଘନ କଠିନ ଶ୍ରୀମୁଖ ଶୋଭାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ।

ହେ ନନ୍ଦନନ୍ଦନ ଗୋପୀନାଥ, ତୁମକୁ ଚିନ୍ତା କରି, ପ୍ରାର୍ଥନା କରି ମନୁଷ୍ୟ ଏ ଭବ ସଂସାରରୁ ନିସ୍ତାର ପାଇଯିବ । ଚନ୍ଦ୍ରମାପ୍ରାୟ ମୁଖମଣ୍ଡଳ ତୁମର । ତାକୁ ଦେଖିଲେ ମନୁଷ୍ୟର ସବୁ ଦୁଃଖ ଦୂର ହେବ । ହେ ଛତ୍ରି ଉତ୍ତମ ଶିରୋମଣି, ଜଗଜୀବନ ଦାଶରଥି, ଜାନକୀ ଦେବୀ ପ୍ରାଣପତି, ତୁମର ଅଙ୍ଗଶୋଭା ଆକର୍ଷଣୀୟ । ବିଦ୍ୟୁତର ଆଭା ଯେମିତି ଝଟକୁଛି । ହେ କମଳଲୋଚନ ଶ୍ରୀହରି, ତୁମର ଚକ୍ଷୁ ପଦ୍ମ ପରି କମନୀୟ । ତାକୁ ଯିଏ ଦେଖିବ ଏ ପାପ ସଂସାରରୁ ତରିଯିବ ।

ଭାବାର୍ଥ- (୧୧-୨୦) ହେ ଭଗବାନ ମୁରାରି ! ତୁମର ମହିମାର ଅନ୍ତ ନାହିଁ । ତୁମେ ଦୂବ ଟେକି ଦାରୁ କରିପାର । ଟାଣ ପଣରେ ମେରୁ ଭାଙ୍ଗି ଦେଇପାର । ହେ ଠଣସୁନ୍ଦର ଶିରୋମଣି, ମାତା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଯାହାର ପ୍ରାଣପ୍ରିୟା, ମୁଁ ତାଙ୍କର ପଦାରବିନ୍ଦରେ ଶତବାର ପ୍ରଣିପାତ କରୁଛି । ଭଗବାନ ଶଙ୍କର, ଯାହାଙ୍କୁ ସର୍ବଦା ସେବା କରନ୍ତି, ଦେବଗଣ ଯାହାଙ୍କ ସେବାରେ ଦିନରାତି ଖଟିଥା’ନ୍ତି, ସେଇ କମଳଲୋଚନ ଶ୍ରୀହରିଙ୍କୁ ମୁଁ ଭକ୍ତି ଭାବରେ ବନ୍ଦନା କରୁଛି ।

ରାଜା କଂସ ତୁମ ପ୍ରତି ଶତ୍ରୁତା ଆଚରଣ କରି ବିନାଶ ଗଲା । ତୁମରି ନାମର ଅନ୍ତ ନାହିଁ । ଅଣାକାର ତୁମେ । ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶରେ ଅବତାର ଗ୍ରହଣ କରି ଗୌତମ ପତ୍ନୀ ଅହଲ୍ୟାଙ୍କୁ ଅଭିଶାପରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଛ । ତୁମର ମହିମାର ପଟାନ୍ତର ନାହିଁ । ଯାହାଙ୍କ ମହିମା ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ଅଗୋଚର । ଦରିଦ୍ର ସୁଦାମା ସ୍ଵୟଂ ଦାମୋଦରଙ୍କ ବନ୍ଧୁ । କ୍ଷଣିକ ମଧ୍ୟରେ ତୁମେ ତାଙ୍କୁ କୋଟି ଅର୍ଥ ପ୍ରଦାନ କଲ । ହେ ପ୍ରଭୁ, ଭକ୍ତ ଶିରୋମଣି, ଦୀନଜନର ରକ୍ଷାକାରୀ, ହେ ନୃସିଂହ ମାଧବ ମୁରାରି, ହିରଣ୍ୟ କଶ୍ୟପର ବକ୍ଷକୁ ବିଦାରିଛି ।

ଭାବାର୍ଥ– (୨୧-୨୮) ହେ ପରମାନନ୍ଦ ପଦ୍ମପାଦ, ଫୁଲମାଳରେ ଦେହ ତୁମର ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ନିମିଷକ ମଧ୍ୟରେ ବାଳିକୁ ବଧ କଲ, ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ବନ୍ଧ ବାନ୍ଧିଲ । ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଲଙ୍କାପୁରକୁ ଧ୍ୱଂସ କଲ । ଫଳରେ ଦେବଗଣ ରାବଣର ଭୟରୁ ବା ଭ୍ରାନ୍ତିରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଲେ । ଯୁଦ୍ଧରେ ଅକ୍ଷୟ ରାବଣକୁ ବଧ କଲ । ତୁମର ମହିମା କିଏ ବଖାଣି ପାରିବ ?

ଯାଦବ ବଂଶରେ ଜନ୍ମ ନେଇ ଜଗତ ଉଦ୍ଧାରିଛ । ଅନେକ ଅସୁରକୁ ବିନାଶ କରିଛ । ଜଳ ମଧ୍ୟରେ କୁମ୍ଭୀର ବିପଦରେ ପଡ଼ିଥିଲା, ତାକୁ କ୍ରୋଧରେ ଛେଦ କଲ ।

ଭାବାର୍ଥ– (୨୯-୩୪) ଅପରୂପ ଲାବଣ୍ୟଧାରୀ ହେ ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ଲକ୍ଷ୍ମୀଧର ! ଦେବ, ନର ସମସ୍ତେ ତୁମର ଆଜ୍ଞାକାରୀ । ହେ ଶ୍ରୀପତି, ଶ୍ରୀକର, ଶ୍ରୀଧର, ଶ୍ରୀୟା ଦେବୀଙ୍କ ମନୋହର ନାରାୟଣ; ସଂସାର ଭିତରେ ତୁମେ ସର୍ବୋତ୍ତମ । ଦୁଷ୍ଟଜନର ବିନାଶ ଓ ସାଧୁସନ୍ଥର ପରିତ୍ରାଣ ପାଇଁ ଜନ୍ମ ନେଇଛ । ହେ ଶ୍ୟାମ ସୁନ୍ଦର କଳେବର, ଯାହାଙ୍କ ଚରଣରେ ଦେବଗଣ ପରିଚାର ହୋଇଛନ୍ତି, ସେଇ ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ମୁଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଛି । ହରିଙ୍କୁ ଯିଏ ଥରେ ଡାକିଛି, ତା’ର ଦୁଃଖ ହରଣ ହୋଇଛି । ହରିଙ୍କୁ ଯିଏ ଡାକିଛି, ତା’ର ଆନନ୍ଦର ସୀମା ନାହିଁ, ସିଏ ମହାସୁଖର ଅଧିକାରୀ ହୋଇଛି । କବି ଆର୍ତ୍ତ କଣ୍ଠରେ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ- ହେ କ୍ଷମା ସାଗର ପୀତବାସ, ମୋତେ କ୍ଷମା କର-।